Historia

Kronika historyczna jednego z najstarszych kurortów balneologicznych Litwy - Birsztan, ma swoje źródła w średniowieczu. Kronikarz pruski Vygandas Marburgietis wspomina w „Kronice Nowych Prusów“, że marszałek Hugon von Hatenstein podczas wyprawy na Litwę w 1382 r. podzielił wojsko na trzy części, aby napaść na Punę, Olitę i Birsztany. Na początku XIX w. badacz historii Teodor Narbutt znalazł w archiwach królewieckich około dwudziestu opisów wypraw krzyżackich na Litwę w latach 1384-1402, w których „siedlisko wzdłuż słonej wody“ było nazywane Birsten, Birstan; opisano również dobrze obwarowany drewniany zamek na stromym brzegu Niemna.

Po bitwie pod Grunwaldem, gdy zakończyły się ataki krzyżackie, Birsztany są wspominane jako dwór łowiecki Wielkich Książąt litewskich, który był bardzo lubiany przez Witolda Wielkiego, Kazimierza Jagiellończyka z synami oraz księżną Elenę. Po ustaniu dynastii Jagiellonów, Birsztany oddały pozycje lidera Prenom. Tylko w połowie XIX w., gdy zaczęto stosować wody mineralne w leczeniu, rozpoczęło się odrodzenie Birsztan.

Początek tworzenia się kurortu w Birsztanach jest powiązywany z rokiem 1846, gdy lekarz kurortu w Stokliszkach, Benediktas Bilinskis, zainteresował się źródłami w Birsztanach, wysłał tam chorą, której nie pomogły źródła lecznicze w Stokliszkach. W szpitalu w Birsztanach wyzdrowiała. Po długich badaniach i biurokratycznych procedurach pod koniec 1854 r. Minister Spraw Wewnętrznych Rosji podpisał pozwolenie na założenie kurortu w Birsztanach. Już następnego roku zbudowano pierwsze uzdrowisko, a w latach 60 XIX w. Birsztany, jako kurort balneologiczny, był już dobrze znany w całym imperium rosyjskim. Tuż przed pierwszą wojną światową w uzdrowisku działały 72 łaźnie, zbudowano 3 hotele, mające 200 pokoi.

Podczas pierwszej wojny światowej Birsztany mocno ucierpiały, a pozostałe budynki zostały sprzedane. Nowe państwo nie miało środków na odbudowanie i uporządkowanie kurortu. Jedynemu kurortowi Niepodległej Litwy (Druskienniki były okupowane przez Polaków) zagrażał całkowity upadek, lecz zatroszczył się o niego litewski Czerwony Krzyż, który w 1924 r. podpisał umowę z Departamentem Zdrowia i zobowiązał się do zmodernizowania kurortu, zainstalowania łaźni błotnych, wodociągu, kanalizacji oraz oświetlenia elektrycznego. Zarząd Czerwonego Krzyża obiecała przekazać cały dochód na rozwój i ulepszanie kurortu. 

Najbardziej znaczącym wydarzeniem w historii kurortów był początek leczenia błotem w Birsztanach. Torf przeznaczony na błoto lecznicze przywożono z torfowiska w Velniabliūdis, a lecznice błotne ozdobione emblematem Czerwonego Krzyża zbudowano w 1927 r. Budynek ten ostał się po dziś dzień i stał sie najważniejszą budowlą Birsztan.

Podczas drugiej wojny światowej Birsztany wegetowały, lecz uniknęły większych zniszczeń - ucierpiał jedynie Kurhaus, w którego płomieniach zginęły płaszczyzny dekorowane przez znanego artystę Kazysa Šimonisa. Kurort zaczął funkcjonować od razu po wojnie. W 1945 r. pisarz Balys Sruoga leczył się w Białej Willi po powrocie z obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Tutaj powstały wspomnienia „Dievų miškas“. W latach 60 rozpoczęła się budowa nowych sanatoriów „Tulpė“, „Spalis“ i „Versmė“. 



 Podczas drugiej wojny światowej Birsztany wegetowały, lecz uniknęły większych zniszczeń - ucierpiał jedynie Kurhaus, w którego płomieniach zginęły płaszczyzny dekorowane przez znanego artystę Kazysa Šimonisa. Kurort zaczął funkcjonować od razu po wojnie. W 1945 r. pisarz Balys Sruoga leczył się w Białej Willi po powrocie z obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Tutaj powstały wspomnienia „Dievų miškas“. W latach 60 rozpoczęła się budowa nowych sanatoriów „Tulpė“, „Spalis“ i „Versmė“. 

Po dziś dzień w Birsztanach działa najstarsza na Litwie rozlewnia wody mineralnej, która rozpoczęła swoją działalność w 1924 r., gdy najpopularniejsze było popijanie wody mineralnej „Vytautas“ czy „Birutė“. Pierwsze butelki z wodą mineralną zostały rozlane w Kownie, a w latach 70 przeniesiono działalność do niewielkiej wytwórni w Birsztanach. Lecz w kurorcie nie trzeba było kupować wody. Prawdziwej nienasyconej dwutlenkiem węgla wody mineralnej Vytautas można spróbować w bufetach hoteli „Tulpės“ i „Versmė“.

Nie tylko unikalne zasoby naturalne, lecz również wyjątkowy krajobraz tej miejscowości od dawien dawna zachęcają wczasowiczów do zatrzymania się w Birsztanach i jego okolicach. Lasy zieleniące się w meandrach Niemna przypominają o książęcych polowaniach, kiedy to w lesie Žvėrinčius rozbrzmiewające echo rogu myśliwskiego Witolda Wielkiego zapraszało członków europejskich rodzin królewskich tamtego okresu. Władysław Syrokomla podróżował meandrami Niemna i opisywał ich piękno, sławił poeta J. Marcinkevičius, a na płótnach uwiecznił artysta N. Silvanavičius.

 

Justinas Marcinkevičius tak pisał o tej krainie: „Błogosławione miejsca, okolice o rzadko spotykanej malowniczości. Wygląda na to, że nawet i stary Niemen, ciężko mozoląc się przy kształtowaniu ich, sam został oczarowany ich pięknem i zaczął nacierać z jednej krainy na drugą...  Sam przestał rozumieć, w którą stronę płynie, dokąd spławia swoje wody. Dzięki mu za to orzeźwienie, stworzenie najbardziej unikalnego pomnika przyrody - sześćdziesięciokilometrowych największych zakoli Niemna. Żadna europejska rzeka się tyle nie napracowała“. 

Wielkie zakola Niemna były ciężkie do pojęcia przez przewoźników rzecznych dawnych czasów. Kartografowie ich nie nanieśli chociażby w celu porównania na dokładnej mapie Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1613 r. „Magni Ducatus Lithuaniae“. Dopiero w 1852 r. profesor Abichtas z Uniwersytetu Wileńskiego właściwie zaznaczył wielkie zakola Niemna.

IPrzyczyna tworzenia się zakoli na rzece przez długi czas nie była znana. Podróżni starali się unikać tych problemowych miejsc. Geolodzy wyjaśniają, że koryta największych litewskich rzek są związane z liniami pęknięć podstawy krystalicznej skorupy ziemskiej. Na ukształtowanie wielkich zakoli Niemna miały wpływ bloki, które znalazły się w strefie przecinania się pęknięć. Uskoki tektoniczne (odchylanie się warstw skorupy w dół lub w górę), chociaż o małej amplitudzie, zmusiły rzekę do płynięcia zgodnie z ich ukształtowaniem. Związek zakoli Niemna z pęknięciami potwierdzają również źródła wody mineralnej w okolicy Birsztan, wdzierające się z bardzo głęboka. Do uformowania się wyjątkowego reliefu przyczynił się również lodowiec oraz wody roztopowe lodowca. Na odcinku o długości 65 km Niemen płynie we wszystkie strony świata: z Birsztan jeszcze niedawno można było zobaczyć jak rzeka po jednej stronie płynie na Zachód, a po drugiej na Wschód, obecnie obraz ten zasłania gęsty las.

W 1922 r. powstał Park Regionalny Zakola Niemna - jeden z największych parków regionalnych w kraju, zajmujący powierzchnię ponad 25 tysięcy hektarów, którego celem jest ochrona unikalnego krajobrazu utworzonego przez Niemen.

82 proc. powierzchni Samorządu Miasta Birsztany znajduje się na terytorium Parku Regionalnego Zakola Niemna. Łączna powierzchnia terytorium samorządu to 124 km kwadratowe. Powierzchnia Birsztan - 13 km kwadratowych. Na gminę składa się miasta Birsztany i starostwo Birsztany. W gminie Birsztany mieszka ponad 5300 mieszkańców. Większa część mieszkańców tj. 3200 mieszka w mieście, a pozostali w 46 wsiach starostwa Birsztany.